Duurzaam is anders

Duurzaam is anders

Met de kennis van nu moeten we andere keuzes maken, voordat het te laat is!

Peter Pleijs


EUR 15,90

Formaat: 13,5 X 21,5
Pagina aantal: 190
ISBN: 978-3-99064-424-9
Publicatie datum: 12.11.2018
Voor bewustwording van de complexiteit van duurzaamheid en voor een systematische beschouwing en probleemaanpak heeft Pleijs een duurzaamheidsmatrix ontwikkeld die mensen helpt om duurzame keuzes te maken. Een verhelderend, nuttig én leuk boek om te lezen.
Voorwoord

Alles bij elkaar heeft het schrijven van dit boek ruim een jaar geduurd. Ik heb veel tijd besteed aan het vinden van een goede vorm en structuur. Mijn doelstelling was een boek te schrijven dat in maximaal 200 bladzijden uitlegt waar het bij duurzaamheid om gaat. Ik hoop dat ik daarin ben geslaagd.
Bijna het lastigst was het stoppen met toevoegen. Vrijwel elke dag is er een ontwikkeling in het nieuws die als voorbeeld toegevoegd kan worden. Maar genoeg is genoeg. Na negen conceptversies moet dit het zijn. Na nog een half jaar voor controle, kleine aanpassingen en de opmaak in het uitgavetraject is het boek in deze vorm realiteit geworden.
De voorbeelden die ik in dit boek gebruik zijn niet bedoeld om mensen of organisaties te beschadigen. Ze dienen alleen om materie te verduidelijken en theorie naar praktijk te vertalen. Want daarin ligt bij duurzaamheid de grote uitdaging; duurzaamheid is een abstract begrip. Juist in de vertaling van dit abstracte begrip naar de praktijk schuilt veel problematiek.

Ik bedank Marjolein Helder , John Nederstigt en Sjaak Vreeken omdat zij werktijd voor mij hebben vrijgemaakt. En Pakhuis de Zwijger in Amsterdam voor het organiseren van inspirerende bijeenkomsten en de media voor continue berichtgeving met duurzaamheidsraakvlakken.
Niet in de laatste plaats bedank ik Tom van Spanje voor zijn inhoudelijke en Eveline Albers en Madelon Truffino voor hun taalkundige suggesties. En natuurlijk ben ik ook dank verschuldigd aan andere vrienden die hebben willen proeflezen en feedback hebben gegeven .
Ik ben blij dat u als koper van dit boek belangstelling toont voor dit onderwerp. We kunnen de wereld alleen écht veranderen als we dat samen doen.

Hoofddorp, januari 2018.

Inhoudsopgave

Inleiding p. 3

Deel 1: De aanleiding 5
1. De taalkundige verwarring 6
2. De noodzaak tot verandering 8

Deel 2: Waar het om gaat 13
3. De probleembenadering 14
4. Mensen 16
5. Leven op Aarde 19
6. Overleven op Aarde 24
7. De beperkingen van de Aarde 29
8. Energie 34
9. Andere beperkingen 40
10. Onze methodiek 44

Deel 3: Hoe verder? 50
11. Duurzaamheid in de praktijk 51
12. Duurzaamheidsclaims beoordelen 52
13. Bewuste consumptiekeuzes maken 55
14. Beleid en duurzaamheid 60

Deel 4: Wat moet er gebeuren? 64
15. Een integrale aanpak 65
16. Onze houding aanpassen 66
17. Onze levensbasis veiligstellen 67
18. Knelpunten aanpakken 78
19. Terug naar kwaliteit 83
20. Plannen maken en uitvoeren 88

Deel 5: Afsluiting 91
21. Samenvatting 92
22. Tot slot 94

Verwijzingen 96

A – Kaderteksten 97

B – Trefwoordenlijst 98

C – Eindnoten 106


Inleiding

Er gaat al jaren bijna geen dag voorbij zonder dat we geconfronteerd worden met de woorden duurzaam, duurzaamheid of verduurzaming. Je komt die begrippen in alle media tegen: duurzaam beleggen, duurzaam consumeren, duurzaam ondernemen, duurzame energie, duurzame bouwmaterialen, duurzame kantoren, duurzame kleding, duurzame biobrandstof, “doe maar lekker duurzaam” en ga zo maar door. Daarnaast zien we berichten met koppen als: Kabinet: in 2050 geen afval meer , Geld verdienen met een schoon geweten , Bijna niemand betaalt voor de uitstoot van CO2 , Klimaatwet moet niet te wild zijn en Hup, verduurzamen kan wel wat sneller .
De contexten van al die berichten zijn soms zeer verschillend. Wat wordt in elk van die berichten met duurzaamheid bedoeld? Een nadere uitleg ontbreekt vrijwel altijd, al worden soms begrippen als groen, hernieuwbare energie, of minder uitstoot gebruikt die in een bepaalde richting duiden. Maar meer dan dat is er vaak niet. Wat wordt precies bedoeld met de term duurzaam? Het is zeker niet de betekenis die we vroeger op school hebben geleerd. Maar wat wordt dan wél bedoeld?

In 2015 begon dit gebruik van het woord duurzaam zonder uitleg mij te ergeren. Vooral het gebruik binnen de politiek, maar steeds vaker ook in reclame-uitingen. Ik was toen zelf al lang geïnteresseerd in techniek, natuur, milieu en welzijn. Daardoor kon ik mij iets bij het moderne gebruik van het begrip duurzaamheid voorstellen. Maar een helder en afgebakend beeld van dat begrip had ik niet.
Als ik de mensen om mij heen ernaar vroeg kwamen die vaak niet verder dan het noemen van aandachtspunten zoals het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, het voorkómen van milieuvervuiling, stoppen van de klimaatopwarming, zuinig zijn met grondstoffen en natuur etc. Eén ding was wél duidelijk: duurzaamheid was dan wel “hot”, maar tegelijkertijd een erg vaag begrip. En dat was op zijn zachtst gezegd merkwaardig voor een begrip dat zo vaak werd gebruikt.
Tegelijkertijd waren er berichten van klimaatwetenschappers over rampenscenario’s die zich zouden voltrekken als we de klimaatopwarming niet snel zouden stoppen. Maar ook berichten dat er niets bijzonders met het klimaat aan de hand was. Er waren alarmerende voorspellingen over het steeds sneller uitsterven van diersoorten. En ook daarbij berichten die dit tegenspraken. Wat zouden dergelijke veranderingen voor de mensheid betekenen? Wat was waar van de tegenstrijdige berichten? En wat zouden we moeten doen om rampen te voorkomen als die inderdaad op ons afkomen?
Ik vond nergens een duidelijke en samenhangende uitleg. Zo kon het niet langer, ik wilde weten hoe het precies zat. Daarom heb ik een aantal modules van de studie Milieuwetenschappen aan de Open Universiteit Nederland gevolgd, las daarnaast andere relevante bronnen en keek vooral goed om mij heen. Daarna rubriceerde en analyseerde ik alles zoals ik als ICT-projectleider gewend was te doen.

Op het moment dat ik dit schrijf is het ruim twee jaar later. Mijn probleemstudie heeft mij gebracht wat ik ervan verwachtte: inzicht in de basisprincipes van het leven op Aarde en bovenal het gezochte inzicht in de ernst van de situatie en in de duurzaamheidsproblematiek. Want dat de situatie waarin de mensheid verkeert ernstig is en snelle actie vereist, staat voor mij als een paal boven water.

Wanneer ik met alle vergaarde kennis om mij heen kijk dan bekruipt mij enorme verbazing over en onbegrip van de wereld om mij heen . Hoe is het mogelijk dat er met alle kennis over dit onderwerp, die al jaren beschikbaar is, zo weinig gebeurt om het tij te keren?
Ik had mij alleen over deze situatie kunnen blijven verwonderen. Maar daarmee worden geen problemen opgelost. Ik vond dat ik in deze problematiek zelf een actieve rol moest vervullen, ook in mijn eigen belang. Ik zou kunnen bijdragen aan de oplossing van het probleem door mijn kennis en inzichten met zo veel mogelijk mensen te delen. Dat was voor mij de aanleiding tot het schrijven van dit boek.
Het is bedoeld als vertrekpunt van uw eigen leertraject. Daartoe verstrekt het een kennisbasis; uitleg waar de spraakverwarring over het begrip duurzaamheid vandaan komt, waarom grote veranderingen nodig zijn, wat de problematiek omvat, wat werkelijke duurzaamheid inhoudt en een aanzet van wat er moet gebeuren om over te stappen naar een zo duurzaam mogelijke samenleving. Afsluitend geef ik mogelijkheden aan hoe u zelf kunt meewerken en bijdragen aan die overstap.
De informatiebasis die ik heb gebruikt bestaat deels uit wetenschappelijk feitenmateriaal en wetenschappelijke bronnen, maar ik put ook uit eigen kennis en divers ander materiaal. Dit boek heeft niet de pretentie om wetenschappelijk te zijn, al worden wetenschappelijke data veelvuldig gebruikt. Duurzaamheid in haar moderne betekenis is complex en steunt niet alleen op een wetenschappelijke basis. Ook interpretaties, persoonlijke afwegingen en maatschappelijke keuzen spelen hierin een rol.
Ik heb bewust geen situatiefoto’s in het boek opgenomen. Die zouden te veel van de inhoud afleiden en misschien erg deprimerend werken. Elk boekdeel begint met een gestileerde foto van een compositie in klein strandvuil .

Ik hoop dat u dit boek leuk, leerzaam en nuttig zult vinden en met de opgedane kennis duurzamer keuzes zult maken. Want dat is dringend nodig, in ons aller belang.

Deel 1: De aanleiding

(afbeelding 1)
1. De taalkundige verwarring

In dit hoofdstuk: De oorzaken van de spraakverwarring • de oorspronkelijke betekenis van duurzaam en duurzaamheid • de herkomst van de moderne betekenis van deze begrippen • duurzaamheid en de productcyclus • mogelijk tegenstrijdige betekenissen • langs elkaar heen praten.

Zoals ik in de inleiding al schreef zijn de woorden duurzaam, duurzaamheid en verduurzaming tegenwoordig overal. Je kunt bijna geen krant lezen, geen advertentie of politieke beschouwing bekijken of je komt een of meerdere van die woorden tegen. Duurzaam is “in”. In die situatie zou je verwachten dat het voor iedereen glashelder is wat die term inhoudt. Maar niets is minder waar. Er zijn twee oorzaken van deze onduidelijkheid:
Ten eerste heeft het woord duurzaam tegenwoordig twee betekenissen. Een oorspronkelijke en een die ik vanaf nu de moderne betekenis van duurzaam zal noemen.
De tweede oorzaak is het feit dat die nieuwe betekenis betrekking heeft op een breed terrein met vele aspecten. Maar vrijwel nooit wordt toegelicht waarop men doelt. Is dat er één? Zijn dat er misschien meerdere? En welke zijn dat dan?

Mijn oude woordenboek dat ik op de middelbare school gebruikte geeft als betekenissen van duurzaam: “van lange duur; blijvend; lang goedblijvend”. In die betekenis hebben we het begrip duurzaam op school leren kennen, iets is duurzaam wanneer het lang meegaat. En duurzaamheid als een daarbij behorend zelfstandig begrip.
Enkele tientallen jaren geleden is er een nieuwe betekenis van duurzaam en duurzaamheid bijgekomen. In het World Conservation Strategy rapport van een United Nations conferentie in 1980 werd voor het eerst het begrip “sustainability” geïntroduceerd: een reactie op het inzicht dat het “zo niet langer kan voortduren, het wereldwijde proces waarin technologie, kapitaalgroei, productie en consumptie elkaar aan- en opjagen kán niet langdurig gedragen worden door de inherente beperkingen van de Aarde.”
Sustainability betekent letterlijk onderhoudbaar; iets dat altijd kan voortduren. Dit begrip is slecht naar het Nederlands vertaald als duurzaamheid. Er was in het Nederlands kennelijk geen beter passend woord beschikbaar. Onderhoudbaar klinkt niet lekker, al vind ik het zelf een acceptabel alternatief. Oneindig volhoudbaar is meer dan één woord en heeft het probleem in zich dat (behalve op elementair niveau) niets oneindig is.
Het al bestaande woord duurzaamheid kreeg er dus een extra betekenis bij. De moderne betekenis. Het zal voor iedereen duidelijk zijn dat twee betekenissen voor één woord verwarring in de hand werkt.

Zoals ik al opmerkte spelen bij moderne duurzaamheid verscheidene aandachtspunten een rol. Aandachtspunten als uitputting van schaarse grondstofvoorraden en milieuvervuiling, maar ook acceptatie, arbeidsomstandigheden en andere sociale aspecten spelen mee. Vrijwel altijd wordt, wanneer men de moderne betekenis van duurzaamheid gebruikt, slechts één aspect bedoeld. Zoals bij windmolens, die in hun gebruik voor energieopwekking de plaats van de eindige grondstoffen aardolie en aardgas innemen en daardoor als duurzaam worden aangeduid. Maar het gebruik van een product is slechts een klein onderdeel van alles dat bij de duurzaamheidsproblematiek meespeelt. Van alle andere aandachtspunten is vaak veel onbekend, of moeten als on-duurzaam worden aangemerkt. Mogen windmolens in die situatie duurzaam worden genoemd? Ik heb daar mijn twijfels over.
De moderne betekenis van duurzaamheid is een complex begrip dat uitgebreide analyse en beoordeling vereist. Deze ontbreken bij productbesprekingen vrijwel altijd. Dat maakt dergelijke duurzaamheidsclaims problematisch. Verderop in dit boek zullen we zien dat veel van dergelijke claims onterecht zijn.

De twee betekenissen hebben soms spraakverwarring tot gevolg:
Omdat er in de grachten van binnensteden weinig nestmogelijkheden voor watervogels zijn, werd bedacht dat kunstmatige vogeleilanden met een piepschuim(polystyreen) basis uitkomst zouden kunnen bieden. Polystyreen drijft goed, is goedkoop en goed beschikbaar en zou daarnaast duurzaam zijn. Het materiaal is inderdaad duurzaam, maar alleen in de “oude” betekenis van het woord. Polystyreen gaat lang mee. Maar in de moderne betekenis van het woord is polystyreen helemaal niet duurzaam; het wordt on-duurzaam gemaakt van een op on-duurzame wijze gewonnen on-duurzame grondstof, is zeer moeilijk afbreekbaar en vervuilt het milieu. Ook op de andere aandachtspunten van moderne duurzaamheid (die later aan bod komen) scoort polystyreen bepaald niet goed. Kortom, een vogeleiland op een basis van piepschuim is duurzaam in de zin dat het lang meegaat, maar in de moderne betekenis van het woord is het helemaal niet duurzaam.
Op een “duurzaamheidsmarkt” in Haarlem was een stand aanwezig waarin kunstgras voor in de tuin werd aangeprezen. Zelfs de organisatoren van die markt konden de betekenis van duurzaamheid bij dat product kennelijk niet goed duiden.

De onduidelijkheid over de inhoud van het moderne begrip duurzaamheid vormt een groter probleem; daardoor wordt vrijwel continu langs elkaar heen gepraat. Diverse partijen met overduidelijk verschillende visies kunnen daardoor allemaal beweren dat zij duurzaamheid belangrijk vinden. Daarbij kan bijvoorbeeld één partij bedoelen dat de mensheid moet kunnen overleven en daarvoor al het andere leven volledig naar zijn hand mag zetten, maar een andere partij juist bedoelen dat alles in de natuur beschermd moet worden tegen de mens. Dergelijk langs elkaar heen praten staat duidelijkheid, samenwerking en ook probleemoplossing in de weg.

Dit boek gaat over de moderne betekenis van het woord duurzaam. Deze betekenis wordt dan ook steeds bedoeld wanneer het woord duurzaam wordt gebruikt. Wanneer de oorspronkelijke betekenis wordt bedoeld dan wordt dit ook specifiek zo aangegeven.

Misschien vind je dit ook leuk :

Duurzaam is anders

Elly Lagendijk

De Naam van God

review:
*verplichte velden